Staart- en maneneczeem is een van de meest frustrerende huidproblemen bij paarden. Het zorgt niet alleen voor enorme jeuk en schaafplekken bij je paard, maar ook voor kopzorgen bij jou als eigenaar. In deze blog leg ik je uit wat staart- en maneneczeem precies is, waar het vandaan komt, wat de laatste inzichten uit onderzoek zijn, en vooral: wat jij kunt doen om je paard te helpen. En ik geef antwoord op de vraag of er een wondermiddel bestaat en wat het beste werkt tegen zomereczeem.
Wat is staart- en maneneczeem precies?
Staart- en maneneczeem, ook wel zomereczeem genoemd, is een allergische reactie op het speeksel van bepaalde mugjes, met name Culicoides spp. (knutten). Deze beten veroorzaken een overmatige immuunreactie bij gevoelige paarden, wat leidt tot ernstige jeuk, ontsteking en huidbeschadiging.
Typische symptomen van staart- en maneneczeem zijn:
- Hevige jeuk aan manen, staart en soms de buik
- Schuren tegen bomen, muren of staldeuren
- Kapotte huid, korstvorming en haaruitval
- Rusteloos gedrag en verminderde prestaties
De aandoening is seizoensgebonden (vooral april tot oktober) omdat knutten vooral in die periode actief zijn – met piekactiviteit rond zonsopgang en zonsondergang.
Wat veroorzaakt staart- en maneneczeem bij paarden?
De overgevoeligheidsreactie op de beten van knutten wordt ook wel insect bite hypersensitivity (IBH) genoemd. Niet elk paard reageert op dezelfde manier. De kans dat een paard SME ontwikkelt wordt bepaald door:
- Genetische aanleg
- Blootstelling aan knutten
- Omgevingsfactoren zoals klimaat, vegetatie en stalmanagement
Het proefschrift van Schurink (2012) toont aan dat er duidelijke erfelijke verschillen bestaan tussen rassen. Zo vertoonde 18,2% van de Friese merries en 7,5% van de Shetlandmerries symptomen van SME tijdens landelijke inspecties.
Daarnaast zijn factoren zoals vachtkleur, overgewicht en het seizoen van invloed. In regio’s met veel knutten (zoals Gelderland en Noord-Brabant) is het risico op SME aantoonbaar hoger.
Behandeling en diagnose van staart- en maneneczeem bij paarden
Er is (nog) geen genezing mogelijk. De diagnose wordt gesteld op basis van een combinatie van factoren: de typische klachtenverdeling op het lichaam (manen, staart, buik), het seizoensgebonden verloop, uitgesproken jeuk, het uitsluiten van andere huidproblemen en het feit dat de aandoening niet besmettelijk is. Er bestaat helaas nog geen betrouwbare bloedtest of huidbiopt om SME definitief te diagnosticeren. Daarom is een goed klinisch beeld in combinatie met de voorgeschiedenis essentieel.
- Jeukstillers: shampoos en sprays op basis van natuurlijke ingrediënten (zoals aloë vera)
- Ontstekingsremmers: corticosteroïden of antihistaminica kunnen tijdelijk nodig zijn bij ernstige klachten
- Wondverzorging: huid schoonhouden, beschermen en infecties voorkomen
- Voeding en supplementen: ter ondersteuning van huid en immuunsysteem (zie verderop)
Let op: zonder preventie van muggenbeten blijft het dweilen met de kraan open.
Management: voorkom dat je paard gestoken wordt is het allerbelangrijkste
Preventie is de basis van succes. Het voorkomen van contact met knutten is de meest effectieve aanpak. Dit zijn mijn belangrijkste aanbevelingen:
- Gebruik een eczeemdeken met hoofd, hals, buikflap en staartflap – deze vormen een fysieke barrière tegen knutten. Doe de deken op voor de knutten actief zijn, dat betekent dat je paard vaak vanaf maart tot en met november de deken op moet hebben.
- Haal je paard binnen tijdens zonsopgang en zonsondergang, wanneer knutten het meest actief zijn
- Vermijd natte, beschutte weides en stilstaand water: ideale broedplaatsen voor knutten
- Voorzie stallen van horren of insectengaas en zorg voor luchtige maar afgesloten ventilatie
- Gebruik een ventilator in de stal – knutten zijn slechte vliegers, luchtcirculatie maakt het voor hen lastig om te landen
- Pas insectenwerende middelen toe zoals sprays. Sommige paardeneigenaren gebruiken ook insectenlabels zoals bij koeien, gevlochten in de staart of bevestigd aan het halster
- Overweeg een andere huisvesting – paarden in kustgebieden lijken minder klachten te hebben dan in bosrijke gebieden
Zonder muggen, geen eczeem.
Ook op fokkerijniveau kan veel bereikt worden: door selectief te fokken met dieren die geen symptomen hebben, kunnen we de gevoeligheid binnen de populatie verminderen.
Van binnenuit: darmflora en huidweerstand ondersteunen met supplementen bij paarden met zomereczeem
Er is jammer genoeg nog steeds geen wondermiddel gevonden voor paarden met staart- en maneneczeem. Daar kijken we allemaal naar uit, want het is verschrikkelijk als je paard veel jeuk heeft.
De juiste voeding is de basis. Er is bekend dat te dikke paarden meer last hebben van zomereczeem, zorg dus dat je paard netjes op gewicht is! Geef je paard goed ruwvoer laag in suikers met een balancer voor de vitamines en mineralen. Geef liever geen krachtvoer en kijk hoe je paard reageert op een periode met weidegang, heeft hij dan meer jeuk dan kun je je afvragen of dat geschikt is voor je paard.
De huid is een afspiegeling van de algehele weerstand. Daarom ondersteun ik paarden met SME ook altijd van binnenuit met mijn probiotica en natuurlijke vitamine E.
- Probiotica ondersteunt de darmflora en daarmee de huidweerstand
- Natuurlijke vitamine E olie ondersteunt huidherstel en vermindert ontstekingsreacties
Mijn eigen supplementen zijn met zorg samengesteld met werkzame stoffen in de juiste dosering, zonder onnodige toevoegingen. Ik zie in de praktijk dat dit verschil kan maken bij paarden met chronische jeukklachten.
Wat ik als paardendierenarts vaak mis zie gaan bij paarden met staart- en maneneczeem.
Het grootste probleem dat ik in de praktijk zie is dat de deken niet goed past en het paard daardoor nog steeds gestoken wordt en dus jeuk krijgt. Dit zie ik vooral bij het hoofd rond de voorpluk, de buik en de staart. Zorg dus dat je paard ook een goed sluitende hoofdkap op heeft met oren, de buikflap de gehele buik bedekt en de staartflap lang genoeg is, liefst tot onderaan de billen.
Daarnaast zijn veel paarden echt te dik. Dikke paarden hebben meer jeuk door zomereczeem, dus zorg echt dat je paard netjes op gewicht is.
Injectie bij zomereczeem: is dat gevaarlijk?
Regelmatig hoor ik het nog: de dierenarts geeft mijn paard twee keer per seizoen een injectie en dan kan hij zonder deken staan. En eerlijk ik vind dat heel gevaarlijk en raad het ook echt af! Er worden dan langwerkende corticosteroiden gespoten, dat onderdrukt de afweerreactie van het lichaam en de jeuk verdwijnt snel. Er is echter een kans dat je paard hoefbevangen wordt van deze injectie, is die kans groot nee niet heel groot. Maar als het gebeurd dan blijft het middel lang doorwerken en is het dus heel moeilijk of zelfs onmogelijk om de hoefbevangenheid op te lossen. Dus standaard 2-3 keer per jaar een injectie geven, omdat het makkelijk is en je geen deken op wil doen zou ik dus zeker niet aanraden!
Een kortwerkende corticosteroid injectie geef ik wel af en toe. Die werkt enkele dagen dat is lang genoeg om ervoor te zorgen dat je paard minder jeuk heeft en zijn nieuwe deken niet direct de eerste dag kapot schuurt. Het is het belangrijk om dit altijd in overleg met je dierenarts te doen, goed af te wegen per individueel paard en vooral in te zetten als onderdeel van een breder behandelplan dat inzet op het voorkomen van de knuttenbeten.
Veelgestelde vragen over staart- en maneneczeem
Is staart- en maneneczeem hetzelfde als zomereczeem?
Ja, zomereczeem is de algemene naam. Staart- en maneneczeem verwijst naar de meest voorkomende lokalisatie.
Kan een paard genezen van staart- en maneneczeem?
Nee een paard met SME blijft dit houden. Maar zo lang dit paard niet gestoken wordt door de knutten zie je geen verschijnselen.
Is staart- en maneneczeem erfelijk?
Ja. De gevoeligheid is deels genetisch bepaald. Fokselectie helpt om het aantal gevallen te verminderen.
Welke paarden zijn het gevoeligst?
Vooral sobere rassen zoals IJslanders, Friezen en Shetlanders. Maar elk paard kan het krijgen.
Wat moet ik doen als mijn paard zich tot bloedens toe schuurt?
Direct de dierenarts inschakelen en een diagnose laten stellen en behandelplan opstellen.
Conclusie: pak zomereczeem goed aan
Staart- en maneneczeem is geen simpele aandoening, maar je kunt wél veel doen. Door je paard te beschermen tegen knutten, de huid goed te verzorgen en zijn weerstand van binnenuit te ondersteunen, voorkom je veel ellende. En dankzij genetisch inzicht kunnen we in de toekomst hopelijk via fokselectie steeds minder paarden zien met deze aandoening.
📩 Op zoek naar persoonlijk advies bij zomereczeem?
Heb je een paard met zomereczeem en wil je weten wat je het beste kunt doen in jouw situatie? Stuur me gerust een berichtje voor advies op maat. Je kunt me mailen via paardendierenarts@irisvangulik.nl.
In mijn webshop vind je ook zorgvuldig geselecteerde supplementen die kunnen ondersteunen bij zomereczeem, zoals probiotica en natuurlijke vitamine E-olie. Hieronder vind je de directe links naar de producten.
